De Paus en de Byzantijnen; Een Geestelijke Strijd in het Hart van Lombardisch Italië

Het jaar is 680 na Christus, en de Italiaanse schiereiland staat op springen. De macht van het Oost-Romeinse Rijk – ook wel bekend als het Byzantijnse rijk – vervaagt geleidelijk, terwijl krachtige nieuwe spelers zoals de Longobarden hun invloed proberen te versterken. In deze chaotische tijd staat paus Agatho centraal in een geestelijke strijd die de toekomst van de Katholieke Kerk zou bepalen en eeuwenlange gevolgen zou hebben voor de relatie tussen Oost- en West-Europa.

De crisis begon met de uitbraak van een ernstige epidemie die de hele regio teisterde, waaronder Constantinopel, de hoofdstad van het Byzantijnse Rijk. De ziekte, waarschijnlijk een vorm van pest, doodde duizenden mensen en veroorzaakte paniek en wanhoop. In deze moeilijke tijd keerde keizer Constantijn IV zich tot paus Agatho voor steun. De Byzantijnse heerser zocht niet alleen medische hulp maar ook geestelijke leiding, want de ziekte werd gezien als een goddelijke straf.

Paus Agatho, een ervaren diplomaat en theoloog, nam de taak serieus op zich. Hij organiseerde bidstonden en liet een processie van heiligenbeelden door Rome trekken in een poging om de epidemie te stoppen. Daarnaast schreef hij aan Constantijn IV een lange brief waarin hij hem troost bood en hem adviseerde om vasten en biecht toe te passen om Gods vergeving te verkrijgen.

Het probleem was echter dat de crisis de onderliggende spanningen tussen Rome en Constantinopel op scherp zette. De twee kerken waren al eeuwenlang verdeeld over doctrines als de aard van Christus en de jurisdictie van de paus. De Byzantijnse keizer, die zich zag als het hoofd van zowel kerk als staat, was huiverig voor de groeiende macht van Rome.

De reactie van Agatho op Constantijns verzoek om steun werd dan ook niet enkel gezien als een religieuze daad, maar als een strategische zet. Door de Byzantijnse keizer te troosten en hem advies te geven, hoopte Agatho de loyaliteit van Constantinopel aan Rome te behouden en de invloed van de Katholieke Kerk in het Oosten te versterken.

De Vierde Concilie van Constantinopel: Een Machtstrijd tussen Oost en West

Tegelijkertijd met de epidemie kwam een nieuwe bedreiging opzetten. De Monothelieten, een sekte die beweerde dat Christus slechts één wil had (in tegenstelling tot twee naturen – goddelijk en menselijk), begonnen aan invloed te winnen in het Byzantijnse Rijk. Deze leer was niet alleen controversieel binnen de kerk, maar werd ook gezien als een directe bedreiging voor de autoriteit van Rome.

Om deze crisis op te lossen, riep keizer Constantijn IV in 680-681 het Vierde Concilie van Constantinopel bijeen. Dit concilie werd echter niet alleen georganiseerd om de Monothelitische leer te veroordelen, maar ook om de politieke machtsstrijd tussen Oost en West een eind te maken.

Paus Agatho stuurde afgevaardigden naar Constantinopel, met als hoofddoel de verdediging van de traditie van de Katholieke Kerk. De Romeinse delegatie, geleid door de geleerde theoloog Maximus de Belijder, presenteerde krachtige argumenten tegen de Monothelitische leer en pleitte voor de twee naturen van Christus.

De discussies op het concilie waren intens en soms zelfs beledigend. Beide zijden beschuldigden elkaar van ketterij en ambities. Ondanks de spanningen wist Agatho’s delegatie echter een belangrijke overwinning te behalen: het concilie veroordeelde de Monothelitische leer als ketters en bevestigde de traditie van twee naturen in Christus.

De Erfenis van Paus Agatho: Een Complicatie van Geloof en Politiek

Het Vierde Concilie van Constantinopel markeerde een belangrijke mijlpaal in de geschiedenis van de Katholieke Kerk. Het concilie bevestigde de autoriteit van Rome en versterkte de positie van paus Agatho als leider van de katholieke wereld.

Toch was de overwinning niet zonder consequenties. De Byzantijnse keizer bleef vasthouden aan zijn eigen gezichtspunten, wat leidde tot een verdere verdediging tussen Oost en West. De spanningen tussen beide kerken zouden uiteindelijk leiden tot de definitieve scheiding in 1054, waarbij de Katholieke Kerk in het Westen werd gescheiden van de Orthodoxe Kerk in het Oosten.

De gebeurtenissen rond paus Agatho zijn een complex verhaal van geloof, politiek en macht. Ze illustreren de turbulentie van de 7e eeuw, een tijdperk waarin oude structuren instortten en nieuwe machtsverhoudingen ontstonden. Het Vierde Concilie van Constantinopel kan dan wel gezien worden als een overwinning voor Rome, maar het markeerde ook het begin van een lange periode van conflict tussen Oost en West.

Een Overzicht van de Gevolgen van Paus Agatho’s Optreden:

Consequentie	Omschrijving
Bevestiging van de twee naturen van Christus	Het concilie bevestigde officieel de leer dat Christus zowel goddelijk als menselijk was.
Versteviging van de autoriteit van Rome	De overwinning op het concilie versterkte de positie van paus Agatho en de Katholieke Kerk in het Westen.
Verdere verdeeling tussen Oost en West	Ondanks de overwinning van Rome bleven de Byzantijnen vasthouden aan hun eigen gezichtspunten, wat leidde tot een toenemende scheiding tussen beide kerken.

De gebeurtenissen rond paus Agatho zijn een rijke bron van historische inzichten en dienen als een herinnering aan de complexe interactie tussen geloof, politiek en macht in de middeleeuwen.